Metodolojik natüralizm nedir? Spoiler: Natüralizmle alakası yok.

Metodolojik natüralizm nedir? Yaratılışçıların iddia ettiği gibi bilimsel metodu natüralizme sınırlandırmak mı? Cevap: Hayır. 

Metodolojik natüralizm kavramı “Kitzmiller v. Dover Area School District” adlı dava ile tanınır oldu. Bu duruşmaya uzman olarak davet edilen ve ifade vermesi gereken Robert Pennock verdiği ifadede  metodolojik natüralizmi şöyle anlatır:

Uzman ifadesi bize gösteriyor ki, 16. ve 17.yüzyıldaki bilimsel devrimden beri bilim doğal fenomenleri açıklamak için doğal nedenleri aramaya sınırlandırılmıştır. (9:19-22 (Haught); 5:25-29 (Pennock); 1:62 (Miller)) Bu devrim, üst otoriteye başvurmanın reddedilmesini gerektirdi ve ek olarak, empirik delil karşısında vahinin reddedilmesini gerektirdi (5:28 (Pennock)). O devirden beri bilim, bilimsel bir fikir için dini bir otorite veya felsefi ahenk yerine test edilebilirliğin ölçüt olduğu bir disiplin haline gelmiştir (9:21-22 (Haught ); 1:63 (Miller)). Doğal alemin varlığı ve karakteri hakkındaki teolojik veya “nihai” açıklamaları kasten elemekle bilim “anlam” veya “amaç” meselelerini değerlendirmez (9:21 (Haught); 1:64, 87 (Miller)). Doğaüstü açıklamalar önemli ve haklı olması mümkünken, onlar bilimin parçası değildir(3:103 (Miller); 9:19-20 (Haught)).. Bilimin, araştırmayı test edilebilir doğal açıklamalara sınırlandıran bu öz-aşılamalı kuralı filozoflar tarafından “metodolojik natüralizm” olarak adlandırılır(5:23, 29-30 (Pennock)). Bilim insanlarından, etrafımızdaki dünya hakkında gözlemleyebileceğimiz, test edebileceğimiz,  aynısını tekrar yapabileceğimiz ve doğrulayabileceğimiz açıklamalar talep eden metodolojik natüralizm bilimin temel kuralıdır. (1:59-64, 2:41-43 (Miller); 5:8, 23-30 (Pennock))

Davada ifade veren uzmanların demeçlerini okumaktasınız, buradan anlayacağınız gibi metodolojik natüralizm talebi şudur: gözlemlenebilirlik, test edilebilirlik, tekrarlanabilirlik ve doğrulanabilirlik. 

Biyoloji felsefesine katkılarıyla ünlü Alex Rosenberg,  birçok dile tercüme edilen “Bilim felsefesi: Çağdaş bir giriş” adlı kitabında şunları söyler:

Tecrübenin, gözlemin, veri toplamanın vs rolünden apaçıktır ki bir çeşit empirizm bilimin “asıl” veya “resmi” epistemolojisidir.

Pennock'ın metodolojik natüralizm diye bahsettiği gözlemlenebilirlik, test edilebilirlik ve doğrulanabilirlik empirizmdir, Alex Rosenberg'ın da dediği gibi. Empirizm, bilginin tecrübeden kaynaklandığını söyleyen felsefi akımdır. Test edilebilirlik, tekrarlanabilirlik, gözlemlenebilirlik ve doğrulanabilirlik hepsi tecrübi eylemdir, yani empiriktir. Natüralizm ise varoluşun doğadan ibaret olduğunu, var olan her şeyin doğa olduğunu ve doğaötesi veya doğaüstü olduğu iddia edilen varlıkların varlığını reddeden akımdır.

Benzer bir davada uzman olarak ifade veren Micheal Ruse metodolojik natüralizmi şöyle tanımlar:

… Öbür taraftan, “metodolojik natüralizm” denilebilecek bir kanı veya uygulama vardır: bu, bilim insanının çalışma felsefesi ise de, hiçbir anlamda ateistik değildir. Metodolojik natüralist insan, evrenin kırılmaz yasalara göre ilerlediğini; insanların bu evreni bu yasa çerçevesinde anlayabileceğini ve bilimin, tanrı gibi ekstra veya doğaüstü güçlere referans olmadan evreni anlayabileceğini varsayan insandır. O tür güçlerin veya varlıkların var olup olmadığı başka konudur ve metodolojik natüralizmin kapsamında değildir.

Burada da görüleceği, metodolojik natüralizmin natüralizmle alakası yoktur. Bilim felsefecisi Elliott Sober “Biyoloji felsefesi” adlı kitabında bu konuda şunları söyler:

Bazı yaratılışçılar, evrimsel biyolojiyi –aslında genel olarak bilimi- “doğalcılık” adını verdikleri felsefi bir görüşü benimsediklerinden dolayı eleştirmişlerdir (örneğinbkz. Johnson 1997). Bu iddiaya göre bilim insanları, doğanın kendi kendine yeten kapalı bir sistem olduğu –yani doğal görüngülerin açıklamasında Tanrı gibi doğaüstü varlıklara başvurulmasına gerek olmadığı- önyargısını taşımaktadırlar. Onlara göre bu, kanıtlarla ya da akıl yürütmelerle desteklenen bir önermeden çok bir felsefi dünya görüşüdür. Buna yanıtım şudur: Bilim, dünyanın nasıl olduğuna ilişkin herhangi bir görüşü değil, bir yöntembilimi benimsemiştir. Bilimsel iddialar test edilebilir olmalıdır; eğer doğaüstü varlıklara ilişkin iddialar da test edilebiliyorsa onları da bilimsel sayarız. Fakat, eğer bunlar test edilemiyorsa o zaman bilim insanları bunları dikkate almamalıdır. Bunun nedeni söz konusu iddiaların yanlış olması değil, onların bilimsel olarak değerlendirilememesidir.

Burada gördüğünüz gibi, bilimin yöntembilimi (metodolojisi) tesit edilebilirliktir, yani empirizmdir. Test edilebilirlik,empirizmin talebidir, natüralizmin değil. Metodolojik natüralizm kavramı ile simgelenen de budur, test edilebilirlik.

Biyoloji felsefesi ve Ekonomi felsefesine katkılarıyla tanınan, yazar ve filozof Alex Rosenberg,  birçok dile tercüme edilen “Bilim felsefesi: Çağdaş bir giriş” adlı kitabından bu konuda bazı hususlar:

Felsefenin bilim felsefesi olarak tarihi adlı bölümünde yazar bilim tarihinde rasyoalizm ve empirizmin rolünden bahseder, bu 2-si arasındaki tartışmalara yer verir ve şöyle der:

“It should be obvious from the role of experiment, observation, data collection,
etc., that some type of empiricism is the “default” or “official” epistemology of
science”

Tercümesi şudur: Tecrübenin, gözlemin, veri toplamanın vs rolünden apaçıktır ki bir çeşit empirizm bilimin “asıl” veya “resmi” epistemolojisidir.

Kitabın “Bilim felsefesinde natüralizm” adlı bölümünde ise yazar Quine’ın empirizme olan eleştirilerinden bahseder. Bunun devamında ise, Quine’nın etkisinden sonra bilimin felsefesine natüralizm denmeye başladığından söz eder. Yazar bu kitapta Hume’ın metafiziğe olan eleştirilerinden sonra felsefe ile bilimin ayrıldığını ve bunun sayesinde 20.yüzyılın ilk yarısında bilimin yeni bir hayat bulduğunu yazar. Russell, Whitehead ve Frege’ın keşifleriyle, Einstein etkisiyle bilimin “mantıksal pozitivizm” veya “mantıksal empirizm” denen felsefeye geçtiğini yazar. Vienna çevresiyle mantıksal pozitivizmin daha da yayıldığını da ekler yazar.

Quine’nın etkisi hakkında eklemem gerekirse: Quine “naturalized epistemology” ile bilinir, doğalcılaştırılmış epistemolojisinde Quine bilgiyi temellendirme sorunlarına empirik çözümler önerir. Yani, doğalcılaştırılmış epistemoloji de empirizmi öne sürer.

Metodolojik natüralizm ve bilimsel yöntem hakkında Sean Carroll da The Big picture adlı kitabında şunları söyler:

Bilim metodolojik natüralizm ile değil de bilginin sadece düşünce ile değil, dış dünyayı tecrübemiz ile elde edildiği görüş olan metodolojik empirizm ile tanımlanmıştır.

Bilimin uygulamasında doğaüstüyü baştan meneden hiçbir şey yoktur. Bilim gözlemlediğimiz şeylere en iyi açıklamayı bulmaya çalışır ve en iyi açıklama doğal olmayan ise bilim bizi o sonuca götürmüş olurdu.

Türk felsefeci ve yazar Teo Grünberg de Bilim felsefesi adlı kitabında bilimsel yöntem hakkında şöyle der:

Bilimsel yöntem, bilim insanlarının bilimin konusuna giren olgulara ilişkin bilimsel bilgi üretmek ve bu olguları açıklamak amacıyla yaptıkları işlemlerin tümünden oluşur. Bu işlemler fiziksel ile düşünsel işlemlere ayrılabilir. Fiziksel iilemler, gözlem, deney ve ölçmedir.

Tüm bu alıntılardan görebileceğiniz gibi, metodolojik natüralizm kavramının natüralizmle alakası yoktur. Sean Carroll’ın dediği gibi, bilimde doğaüstüyü men eden hiçbir şey yoktur. Bilimde doğaüstüye yer olmamasının nedeni ise Elliot Soberın dediği gibi test edilebilirlik yöntembilimidir – doğaüstüye dair test edilebilir bir iddia olursa bilim onları da değerlendirmeye alır.

Pennock’ın ve Miller’ın dediği gibi, metodolojik natüralizm prensibi şudur: test edilebilir, gözlemlenebilir, tekrar edilebilir ve doğrulanabilir açıklama talebi. 

 

Kaynaklar ve ileri okuma:

1. Kitzmiller v. Dover Area School District davasının kayıtları: http://www.talkorigins.org/faqs/dover/kitzmiller_v_dover_decision2.html  

2. Intelligent design creationism and its critics Philosophical, theological and scientific perspectives. Yazar: Robert T. Pennock.

3. Biyoloji felsefesi, Elliot Sober.

4. The Big Picture, Sean M. Carroll.

5. The Philosophy of Science A contemporary introduction, Alex Rosenberg.

6. Bilim felsefesi, Teo Grünberg.